شب کاری در قانون کار | شرایط و نحوه محاسبه حقوق شب کاری

شب کاری در قانون کار | شرایط و نحوه محاسبه حقوق شب کاری

شب کاری یکی از موضوعات پرچالش در محیط‌های کاری است که به دلیل تأثیرات خاص خود بر سلامت و رفاه کارکنان، همواره مورد توجه قانون‌گذاران قرار گرفته است. در بسیاری از صنایع و مشاغل، کارکنان به دلایل مختلف مجبور به کار در شب می‌شوند. اما آیا می‌دانید که شب‌کاری طبق قانون کار ایران شرایط خاصی دارد؟ علاوه بر آن، محاسبه حقوق و دستمزد کارگران شب‌کار هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این مقاله از وبسایت وحید حاجی زاده مشاور قانون کار و کوچینگ مدیران به بررسی شرایط شب‌کاری در قانون کار و فرمول محاسبه حقوق و دستمزد آن می‌پردازد و نکات کلیدی در این زمینه را برای کارفرمایان و کارگران روشن می‌کند.

شب‌کاری چیست و چه قوانینی دارد؟

در شرایط عادی، کارمندان و کارگران در ساعات مشخصی از روز مشغول به کار هستند و ساعات باقی‌مانده را به استراحت و امور شخصی خود می‌پردازند. با این حال، نیاز جامعه به خدمات شبانه‌روزی در بسیاری از حوزه‌ها موجب شده است که برخی از افراد در ساعات شب نیز به انجام وظایف خود بپردازند.

در این راستا، قانون کار ایران حقوق ویژه‌ای برای کارگران و کارمندان شب‌کار در نظر گرفته است. طبق ماده 53 قانون کار، افرادی که از ساعت 10 شب تا 6 صبح مشغول به کار هستند، به عنوان کارگران شب‌کار شناخته می‌شوند. حتی اگر این افراد تنها چند روز در هفته به صورت شب‌کاری فعالیت کنند، باز هم مشمول حقوق شب‌کاری خواهند بود. به دلیل مشکلات خاصی که کار در شب به همراه دارد، از جمله اختلال در ساعات خواب و سلامت جسمی و روانی، حقوق و مزایای شب‌کاران نسبت به کارگران روزکار افزایش یافته و شرایط ویژه‌ای برای آن‌ها در نظر گرفته می‌شود.

شروع و پایان ساعت شب کاری

همانطور که از نام شب‌ کاری مشخص است، کارمندان و کارگران با این شرایط در ساعت‌های خاصی از شب کار می‌کنند؛ اما شاید برای شما این سوال پیش بیاید که دقیقا چه ساعتی از شب جزو قانون شبکاری محسوب می‌شود؛ چون از غروب تا سحرگاه، شب محسوب می‌شود و بسیاری از کارگران هم در ساعت‌های اولیه شب کار می‌کنند.

در حالت کلی شب کاری طبق قانون کار، از ساعت 22 شروع می‌شود و تا ساعت 6 صبح روز بعد ادامه دارد. بر همین اساس کارگرانی که خارج این بازه زمانی کار می‌کنند، مشمول دریافت حقوق شب کاری نمی‌شوند.

از طرفی در برخی از کارخانه‌ها که نیروی کار به صورت نوبتی کار می‌کنند، شیفت‌های 6 صبح تا 2 بعد از ظهر و 2 بعد از ظهر تا 10 شب هم وجود دارد؛ اما با وجود نوبت کاری بودن کارمندان، باز هم مزایای شب کاری به آن‌ها تعلق نمی‌گیرد.

همچنین بخوانید: نحوه محاسبه حق ماموریت در قانون کار

چند نمونه مشاغل شب کار

با توجه به این که افراد در برخی از حوزه‌ها نیاز به ارائه خدمات در تمامی ساعت‌های شبانه‌روزی دارند، اکثر مراکز خدمات خاص، به صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند. از طرفی در حال حاضر تعداد کارخانه‌های مختلف هم در تمامی کشور بیشتر از قبل شده است که امکان تعطیل کردن آن‌ها هم وجود ندارد. بنابراین اگر می‌خواهید با نمونه‌های مشاغل شب کاری آشنا شوید، موارد زیر را مطالعه کنید:

• بیمارستان‌ها
  
• اداره پلیس
  
• آتش‌نشانی
  
• نگهبانی و حراست مراکز مختلف در شیف شب
  
• خدمات درمانی مختلف مانند داروخانه‌های شبانه‌روزی
  
• کارمندان صدا و سیما
  
• رانندگان اتوبوس‌های بین شهری
  
• کنترل‌کننده ترافیک هوایی
  
• کارخانه‌های مهم تولیدی مانند ذوب آهن
  
• شرکت‌های تولیدی پتروشیمی

البته این مشاغل، تنها نمونه‌هایی از شب کاری هستند و موارد دیگری هم در حوزه‌های مختلف وجود دارد.

مزایا و معایب شب کاری در قانون کار

به دلیل این که بدن افراد نیاز به استراحت در شب دارند، کار کردن در ساعت‌های خاصی از شب باعث اختلال در عملکرد جسمی و روحی فرد در طولانی مدت می‌شود و حتی بر سلامت نیروی کار هم تاثیر منفی می‌گذارد؛ اما با این وجود، در بعضی از صنایع، امکان کار نکردن کارمندان در شب وجود ندارد.

با این وجود، جالب است بدانید که برخی از کارمندان بیشتر به دنبال شبکاری هستند؛ اما دلیل علاقه کارمندان به شب کاری چیست؟ اولین دلیل برای انتخاب این ساعت برای کار، دریافت حقوق آن‌ها بیشتر نسبت به روز است.

از طرفی برای آن دسته از افرادی که به دنبال شغل دوم هستند، شب کاری مناسب است؛ چرا که آن ها می‌توانند هم در روز و هم در شب، دو شغل مختلف داشته باشند. همچنین رفت‌وآمد به محل کار برای کسانی که از ترافیک روز کلافه می‌شوند، گزینه مناسبی است.

مزایای شب کاری در جمعه

در قانون کار تعطیلی روزهای جمعه برای تمامی کارمندان و کارگران روزکار و شب کار به صورت یکسان وجود دارد؛ اما ممکن است که فرد با وجود شرایط خاصی، مجبور به شب‌کاری در روز جمعه شود. اما باید بدانید که حقوق شب کاری در جمعه، به صورت خاص تعیین می‌شود.

بر اساس قانون، برای افرادی که در روزهای جمعه شبکاری دارند، 40 درصد حقوق بیشتر از روزهای عادی هفته در نظر گرفته شده است. در واقع اگر فرد در جمعه کار کند، جدای از 35 درصد حقوق شب کاری، 40 درصد هم تحت عنوان جمعه کاری دریافت می‌کند.

نحوه محاسبه حقوق شب کاری

کار در ساعات شب تا صبح برای کارگران مشکلات و چالش‌های خاصی به همراه دارد که طبیعتاً باعث می‌شود میزان زحمات آن‌ها بیشتر از ساعات کاری روز باشد. از این رو، نحوه محاسبه حقوق شب‌کاری باید با کارمندان و کارگران روزکار متفاوت باشد.

برای تشویق کارگران به انجام کار در این ساعات سخت، قانون‌گذار حقوق بیشتری برای آن‌ها در نظر گرفته است. طبق ماده 58 قانون کار، برای کارمندان غیرنوبتی و شب‌کار، به ازای هر ساعت کار در شب، معادل 35 درصد بیشتر از دستمزد عادی آن‌ها در نظر گرفته می‌شود. اما برای محاسبه دقیق این مبلغ، فرمول خاصی وجود دارد که در ادامه توضیح داده می‌شود.

فرمول محاسبه حقوق شب‌کاری برای محاسبه حقوق شب‌کاری، باید ابتدا دستمزد هر ساعت کار در شب را محاسبه کنید. این مبلغ را باید در تعداد ساعت‌های شب‌کاری ضرب کرده و سپس از فرمول زیر استفاده کنید:

تعداد ساعت‌های شب‌کاری × 1.35 × (دستمزد روزانه / 7.33) = دستمزد شب‌کاری

با استفاده از این فرمول، می‌توانید حقوق شب‌کاری کارگران را بر اساس ساعات کاری آن‌ها محاسبه کنید.

قانون استراحت در شب کاری

در شیفت‌های روز، کارکنان معمولاً به صورت پیوسته و بدون استراحت خاصی به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند. این موضوع برای شیفت‌های شب نیز صادق است، اما کارگرانی که در ساعات شب به فعالیت مشغول هستند، با مشکلات خاصی روبه‌رو می‌شوند. از جمله این مشکلات می‌توان به اختلالات خواب، کاهش سطح انرژی و فشارهای جسمی و روانی اشاره کرد که ممکن است کارمندان روزکار تجربه نکنند.

با وجود این مسائل، متاسفانه در قانون کار ایران در خصوص استراحت‌های شب‌کاری قانون خاصی تنظیم نشده است. به این معنی که هیچ قانون الزام‌آوری برای استراحت در شیفت شب وجود ندارد. با این حال، کارگران شب‌کار باید در طول روز استراحت کنند تا از خستگی‌شان کاسته شود.

البته اگر کارگر و کارفرما در این زمینه به توافق برسند، می‌توانند شرایط استراحت در طول شیفت شب‌کاری را تعیین کنند. این توافق می‌تواند بسته به نوع کار و نیازهای خاص کارگران تنظیم شود.

آیا به کارگران شب کار، اضافه کاری تعلق میگیرد؟

در قانون شب کاری و نوبت کاری و ماده 61 قانون کار، ارجاع دادن کار اضافی برای کارگران شبانه و افرادی که کارهای سخت و زیان‌آور دارند، ممنوع است. بنابراین اگر کارفرما نیروی کار شیف شب خود را مجبور به کار اضافه کند، باید مجازات شود.

جریمه کارفرما بابت اضافه کاری شیفت شب کاری در دفعه اول به صورت نقدی تعیین می‌شود؛ اما اگر دوباره این کار تکرار شود، بین 91 روز تا 180 روز حبس برای آن وجود دارد.

البته اگر کارگران با اضافه کاری موافق باشند، باید هزینه بیشتری نسبت قبل پرداخت کنند. اگر می‌خواهید با میزان حقوق اضافه کاری در شب آشنا شوید، مشاوران بیمه و قانون کار در وبسایت کارمنتو به شما کمک می‌کنند.

فوق العاده شب کاری چیست؟

برخی از کارگران به صورت گردشی و در بازه‌های زمانی مختلفی مشغول کار می‌کنند و به همین دلیل، فشار کمتری به آن‌ها وارد می‌شود؛ اما گروه دیگری از آن‌ها به طور دائمی تنها در شیفت شب مشغول به کار هستند و اصلا گردشی نوبت کاری ندارند. بر همین اساس، برای این دسته از افراد، فوق‌العاده دستمزد شب کاری وجود دارد.

کارفرما برای محاسبه حقوق این دسته از افراد، باید 35 درصد بیشتر از دستمزد عادی کارگر را پرداخت کند. البته توجه کنید که این موضوع، تنها برای کارگرانی با ساعت کاری بین 22 تا 6 صبح است.

کدام کارگران مشمول دریافت فوق العاده شب کاری هستند؟

شاید برای شما این سوال پیش بیاید که فوق‌العاده شب کاری به چه کسانی تعلق میگیرد؟ ممکن است که کارگران مختلفی در ساعت‌های شب فعالیت داشته باشند و حتی با عنوان شب کار هم فعالیت کنند. اگر فرد به صورت کامل بین 22 تا 6 صبح کار کند، مشمول فوق‌العاده شب کاری می‌شود.

اگر بخشی از ساعت کاری در شیفت شب باشد چه می‌شود؟

در برخی از مواقع ساعت کاری فرد روزکار به گونه‌ای است که تنها چند ساعت را در مدت زمان تعیین شده در شبکاری قانون کار قرار دارد. در این شرایط تنها ساعت‌هایی که در بازه زمانی قانونی وجود دارد، در نحوه محاسبه حقوق شب کاری قرار می‌گیرد و کارگر تنها برای آن زمان‌ها فوق‌العاده شبکاری دریافت می‌کند. بنابراین کارفرما باید ساعت‌های موجود در وقت قانونی را در 35 درصد ضرب کند.

شب کاری چه تفاوتی با نوبت کاری در شب و اضافه کاری دارد؟

به دلیل این که در همه این شرایط‌ها کارکنان در شب کار می‌کنند، بسیاری از افراد این سه مفهوم را با یکدیگر یکسان می‌دانند؛ این در حالی است که شب کاری معنی جداگانه‌ای نسبت به دو مفهوم دیگر دارد.

اضافه کاری در قانون کار برای تمامی کارمندان و کارگران وجود دارد؛ چرا که هر نیروی کار که بیشتر از ساعت‌های قانونی، مشغول به کار باشند، مشمول اضافه کاری قرار می‌گیرند. بنابراین اضافه‌تر کار کردن برای کارمندان در شب، اصلا اجباری نیست؛ در حالی که افراد نوبت کاری و شب کاری وظیفه دارند که در ساعت‌های خاصی از شب کار کنند.

از طرفی در شب کاری ممکن است که گردش شیفت اصلا وجود نداشته باشد؛ در حالی که نوبت کاری، گردش شیفت را هم دارد. همچنین اگر پاسخ سوال شب کاری چگونه محاسبه می شود را مشاهده کرده باشید، متوجه این موضوع می‌شوید که میزان درصد شب کاری، نوبت کاری و اضافه کاری برای کارمندان هم متفاوت است و در حالت کلی، شب کاری بیشترین درصد مازاد بر حقوق را دارد.

همچنین برای افرادی که به صورت شب کاری هستند، امکان اضافه کاری وجود ندارد. همچنین درصدهای تعطیلات حقوق شب کاری اداره کار هم با نوبت کاری و اضافه کاری متفاوت است. از طرفی توجه کنید که فرمول محاسبه حقوق در شبکاری هم با اضافه کاری و نوبت کاری فرق دارد.